Rối loạn thần kinh thực vật: Tìm hiểu để biết cách điều trị

Rối loạn thần kinh thực vật tác động đến hầu hết hoạt động của các cơ quan, gây ra những triệu chứng ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và chất lượng sống của người bệnh.

Dưới đây bạn hãy cùng tìm hiểu về hệ thần kinh thực vật, rối loạn thần kinh thực vật là gì và cách điều trị nhé!

Hệ thần kinh thực vật

Hệ thống thần kinh thực vật (autonomic nervous system – ANS), hay còn gọi là hệ thống thần kinh tự chủ, có nhiệm vụ làm chủ một vài công dụng cơ bản bao gồm:

• Tiêu hóa
• Cảm giác
• Nhịp tim
• Nhịp thở
• Thân nhiệt

Nguyên nhân hệ thống này mang tên là hệ thống thần kinh tự chủ là bởi vì bạn không cần phải suy nghĩ có ý thức về các hệ thống này khi chúng hoạt động. VD như tạo nhịp đập tim, tiết nước bọt, tiêu hoá thức ăn… ANS mang lại sự kết nối giữa não và các bộ phận cơ thể nhất định, gồm có cả các đơn vị nội tạng. ví dụ những kết nối với tim, gan, tuyến mồ hôi, da và thậm chí các cơ bên trong mắt.

Hệ thống thần kinh thực vật bao gồm:

• Hệ thống thần kinh giao cảm (sympathetic autonomic nervous system – SANS): có trách nhiệm kích hoạt các bức xúc khẩn cấp khi quan trọng, phản ứng chiến đấu-hay-bỏ chạy (fight-or-flight reaction) giúp cho bạn sẵn sàng ứng phó với các tình huống căng thẳng.

• Hệ thống thần kinh phó giao cảm (parasympathetic autonomic nervous system – PANS): có trách nhiệm giúp bảo tồn năng lượng và phục hồi các mô cho các chức năng thông thường.

Hệ thống thần kinh giao cảm đóng vai trò kích thích các cơ quan. VD giúp tăng nhịp tim và huyết áp khi cần thiết. Phó giao cảm thường làm chậm công đoạn cơ thể. ví dụ làm giảm nhịp tim và huyết áp. thế nhưng, đối với hệ tiêu hóa và hệ thống tiết niệu, hệ giao cảm lại có nhiệm vụ làm kích thích và hệ phó giao cảm làm chậm những yếu tố này lại. Hầu hết các cơ quan đều có dây thần kinh đến cả từ hệ thống giao cảm và phó giao cảm.

Rối loạn thần kinh thực vật là gì?

Rối loạn thần kinh thực vật là sự mất cân bằng giữa 2 hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm, diễn ra khi các dây thần kinh của hệ thống này bị thương tổn. hiện trạng này còn được nhắc đên là bệnh lý thần kinh tự trị, còn gọi là dysautonomia. Rối loạn thần kinh thực vật có thể dao động từ cấp độ nhẹ đến đe dọa tính mạng tuỳ theo cấp độ liên quan đến một phần của ANS hoặc tất cả ANS.

Các nguyên nhân gây rối loạn thần kinh thực vật đôi lúc có thể là tạm thời, tuy nhiên vài số khác lại là mãn tính hoặc lâu dài, và có thể tiếp tục trở nặng theo thời gian. VD bệnh tiểu đường và bệnh Parkinson là hai tình trạng mãn tính có thể dẫn đến rối loạn thần kinh thực vật.

Triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn thần kinh thực vật có thể liên quan đến một phần nhỏ của ANS hoặc toàn bộ ANS. một vài triệu chứng có thể cho chúng ta thấy bạn đang mắc phải chứng rối loạn thần kinh tự chủ bao gồm:

• Chóng mặt: Người bệnh có thể cảm thấy choáng váng, ngất xỉu khi đứng lên đột ngột, hoặc hạ huyết áp tư thế đứng.

• Không thể vận động mạnh: Cơ thể không có năng lực thay đổi nhịp tim khi tập thể dục hoặc không thể vận động gắng sức.

• Đổ mồ hôi bất thường: Người bệnh đổ mồ hôi quá nhiều hoặc quá ít, liên quan đến khả năng điều chỉnh nhiệt độ cơ thể.

• Khó tiêu hóa: Cơ thể chán ăn, đầy hơi, tiêu chảy, táo bón hoặc khó nuốt.

• Vấn đề tiết niệu: Người bệnh khó khởi đầu đi tiểu, tiểu không tự chủ, khó cảm nhận được bàng quang đầy và không có khả năng làm rỗng bàng quang hoàn toàn, điều này có thể dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu.

• Vấn đề tình dục ở nam giới: Người bệnh khó xuất tinh hoặc duy trì sự cương cứng.

• Vấn đề tình dục ở phụ nữ: Người bệnh bị khô âm đạo hoặc khó đạt cực khoái.

• Vấn đề về thị lực: Người bệnh nhìn mờ, gặp vấn đề trong việc điều chỉnh từ sáng sang tối và nhìn rõ khi lái xe vào ban đêm.

Hạ huyết áp tư thế là hiện trạng phổ biến, nằm trong bộ 3 hội chứng mất dung nạp tư thế (hạ huyết áp tư thế, ngất phản xạ, hội chứng nhịp nhanh tư thế) xảy ra khi huyết áp giảm đáng kể khi đang đứng. Những tổn thương dây thần kinh từ các hiện trạng như bệnh tiểu đường và bệnh Parkinson có thể gây ra các đợt hạ huyết áp thế đứng do rối loạn thần kinh thực vật.

Các kiểu rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn thần kinh thực vật có thể không giống nhau về các triệu chứng và cấp độ nghiêm trọng, và cũng xuất phát từ các nguyên nhân cơ bản khác nhau. những loại rối loạn công dụng tự chủ khác nhau bao gồm:

1. Hội chứng nhịp đập nhanh tư thế

Hội chứng nhịp đập nhanh tư thế hay còn gọi là postural orthostatic tachycardia syndrome (POTS). POTS liên quan đến bất cứ người bệnh ở độ tuổi hoặc giới tính nào. đây là hội chứng xuất hiện do sự thương tổn hệ thống thần kinh tự chủ. Các triệu chứng của trạng thái này thường tăng lên khi ở tư thế đứng và giảm khi nằm xuống. ví dụ tư thế thẳng đứng có thể gây ra các triệu chứng chóng mặt, chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi và ngất xỉu, nhưng khi nằm xuống sẽ hỗ trợ cải thiện các triệu chứng này.

2. Ngất do cường phế vị

Ngất vô cường phế vị hay thường được gọi là vasovagal syncope, là hiện trạng mất ý thức tạm thời do nhịp tim và huyết áp giảm đột ngột làm giảm tuần hoàn máu đến não. đây chính là dạng ngất hay xảy ra nhất và thường không gây ra nguy hiểm. Ngất xỉu có thể xảy ra do mất nước, ngồi hoặc đứng trong một thời gian khá dài, tác động bởi môi trường xung quanh và cảm xúc căng thẳng. Người bệnh thường bị buồn nôn, đổ mồ hôi, mệt mỏi quá mức và cảm giác đuối sức trước và sau khi ngất.

3. Bệnh teo đa hệ thống

Bệnh teo đa hệ thống (multiple system atrophy – MSA) là một dạng gây rối loạn thần kinh thực vật. Ban đầu, bệnh có các triệu chứng tương tự như bệnh Parkinson. tuy nhiên những người mắc bệnh này thường có tuổi thọ chỉ khoảng 5 đến 10 năm kể từ lúc chẩn đoán. đây là một rối loạn hiếm gặp thường xảy ra ở người lớn trên 40 tuổi. lý do của MSA hiện vẫn chưa rõ ràng và không có cách chữa trị hay điều trị nào làm chậm tiến triển bệnh.

4. Bệnh rối loạn thần kinh tự quản cảm xúc di truyền

Đây là một nhóm các rối loạn di truyền liên quan gây ra rối loạn công dụng thần kinh lan rộng ở trẻ em và người lớn. trạng thái này có thể khiến bạn không thể cảm nhận thấy đau, cảm nhận nhiệt độ và cùng lúc đó liên quan đến một loạt các chức năng cơ thể. Bệnh rối loạn được phân thành bốn nhóm không giống nhau tùy thuộc theo độ tuổi, kiểu di truyền và triệu chứng.

5. Hội chứng Holmes-Adie

Hội chứng Holmes-Adie chủ yếu liên quan đến các dây thần kinh kiểm soát các cơ mắt, gây ra các sai lầm về thị lực. Một bên đồng tử có thể sẽ lớn hơn bên còn lại, và co lại từ từ dưới ánh sáng mạnh. Có trường hợp thiếu các gân cơ phản xạ như gân gót Achilles. Hội chứng này cũng có thể xảy ra do nhiễm virus gây viêm và tổn thương tế bào thần kinh, cùng lúc đó gây mất phản xạ gân cơ sâu – trạng thái kéo dài vĩnh viễn nhưng không gây nguy hiểm đến tính mạng.

6. Một vài dạng khác

Các loại rối loạn thần kinh thực vật khác ảnh hưởng đến những thương tổn dây thần kinh từ một số loại thuốc, chấn thương hoặc bệnh tật. một số hiện trạng gây ra chứng rối loạn thần kinh này bao gồm:

• Bệnh Parkinson
• Bệnh tiểu đường
• Rối loạn tự miễn dịch
• Uống nhiều rượu kéo dài
• Huyết áp cao không làm chủ

Cách điều trị rối loạn thần kinh thực vật

Vậy rối loạn thần kinh thực vật có nguy hiểm không? Rối loạn thần kinh thực vật tuy không gây nguy hiểm đến tính mạng, tuy nhiên có thể làm liên quan lớn đến sinh hoạt hàng ngày do gây ảnh hưởng đến chức năng của cơ thể như nhịp tim, huyết áp, mồ hôi, tiêu hóa…

Bác sĩ sẽ điều trị rối loạn thần kinh thực vật bằng việc kiểm soát các triệu chứng. nếu lý do gây ra tình trạng này là do một căn bệnh tiềm ẩn nào đấy, thì điều cốt yếu là phải kiểm soát căn bệnh đấy càng sớm càng tốt.

Ví dụ, nếu như bạn bị tiểu đường, bạn có thể cần làm chủ lượng đường trong máu bằng chế độ ăn uống, tập thể dục và dùng thuốc. Đối với các bệnh tự miễn, như hội chứng Sjogren, bạn có thể dùng thuốc để làm chủ hệ thống miễn dịch và giảm viêm trong cơ thể.

Bác sĩ có thể tư vấn một số cách để kiểm soát triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật bao gồm:

Vấn đề về tiêu hóa

• Nâng đầu giường: Đầu giường nâng lên khi ngủ để ngăn ngừa chứng ợ nóng.
• Sử dụng thuốc: Thuốc nhuận tràng có thể giúp trị táo bón và các loại thuốc khác có thể điều trị tiêu chảy và đau bụng.
• Thay đổi chế độ ăn uống: Bạn nên chia thành những bữa nhỏ hơn để không bị căng bụng, đồng thời thêm chất lỏng và chất xơ vào chế độ ăn uống để ngăn ngừa đầy hơi và táo bón.

Vấn đề về mồ hôi

Một số loại thuốc sẽ giúp bạn tiết ra ít mồ hôi hơn, gồm có glycopyrrolate và botulinum toxin.

Vấn đề về tim và huyết áp

• Đứng lên từ từ để không bị chóng mặt
• Dùng thuốc để kiểm soát nhịp tim như thuốc chẹn beta
• Sử dụng thuốc giúp tăng huyết áp như fludrocortison hoặc midodrine và pyridostigmine.
• Thêm muối và chất lỏng trong chế độ ăn uống để làm tăng huyết áp, thế nhưng bạn chỉ làm điều này nếu như bác sĩ đề nghị thực hiện do có thể giúp tăng huyết áp quá cao hoặc gây sưng.

Vấn đề về tình dục

Đối với nam giới, các loại thuốc như sildenafil, tadalafil và vardenafil có thể giúp duy trì cương cứng dương vật. Đối với phụ nữ có thể thử dùng chất bôi trơn gốc nước để làm cho quá trình quan hệ thoải mái hơn.

Những thông tin trên mong rằng có thể giúp bạn hiểu hơn về hệ thần kinh thực vật, rối loạn thần kinh thực vật là gì và cách điều trị. đây là bệnh tuy khó điều trị, tuy nhiên bạn vẫn có thể kiểm soát được các triệu chứng nếu như tuân theo chỉ định của bác sĩ và xây dựng lối sống sinh hoạt và nghỉ ngơi phù hợp.